Als docent ken je de vier stappen naar effectief leren waarschijnlijk goed: binnenkomen, begrijpen, onthouden en toepassen. Het lijkt eenvoudig, maar in de praktijk zien we vaak dat die laatste stap – toepassen – te weinig aandacht krijgt. Terwijl juist deze fase cruciaal is voor diepgaand en blijvend leren. Het gaat niet alleen om het begrijpen en onthouden van de stof, maar vooral om het daadwerkelijk kunnen gebruiken van die kennis in andere contexten.
In deze blog willen we dieper ingaan op de vier stappen, met de nadruk op toepassen. Niet alleen om te begrijpen waarom deze stap zo vaak vergeten wordt, maar vooral om te bespreken wat jij als docent kunt doen om je leerlingen thuis te stimuleren deze stap te zetten. Want alleen adviseren is niet genoeg – jij bent het rolmodel. Jij kunt ze inspireren én concreet laten zien hoe ze hun kennis actief kunnen inzetten.
Stap 1: Binnenkomen
De eerste stap is dat de leerstof bij de leerling “binnenkomt”. Dit betekent dat ze in de juiste mindset moeten zijn om te leren en de informatie moeten kunnen verwerken. In de klas is jouw taak om een rustige, positieve sfeer te creëren, zodat leerlingen openstaan voor wat je ze wilt bijbrengen.
Wat kun je als docent doen?
- Start met iets aansprekends. Gebruik een anekdote, een filmpje of een prikkelende vraag om hun aandacht te trekken. Dit helpt de leerlingen zich te concentreren en nieuwsgierig te worden naar wat ze gaan leren.
- Creëer een veilige leeromgeving. Als leerlingen zich comfortabel voelen, zijn ze meer geneigd om zich open te stellen voor nieuwe informatie.
- Hanteer duidelijke afspraken en regels. Op deze manier weten leerlingen waar ze aan toe zijn, zoeken niet of minder de grenzen op en kan de stof echt binnenkomen.
Stap 2: Begrijpen
Na binnenkomst moet de leerling de leerstof begrijpen. Dit is vaak waar je als docent veel tijd aan besteedt: uitleggen, verduidelijken, voorbeelden geven. Het doel is om de kernconcepten helder te maken.
Wat kun je als docent doen?
- Regelmatige controle van begrip: Vraag leerlingen de leerstof in hun eigen woorden uit te leggen (zet checkvragen in) of laat ze zelf voorbeelden bedenken.
- Maak abstracte concepten concreet: Gebruik visuele hulpmiddelen zoals schema’s, stappenplannen of diagrammen om complexe onderwerpen behapbaar te maken.
Stap 3: Onthouden
Begrijpen alleen is niet genoeg; leerlingen moeten de stof ook kunnen onthouden. Hier komt herhaling in het spel. Door verschillende methodes van actieve verwerking – zoals quizzes (de drie herhaalvragen), de Cornell Methode of de braindump – zorg je ervoor dat kennis in het geheugen wordt verankerd.
Wat kun je als docent doen?
- Gebruik herhaling slim: Verspreid de herhaling over de tijd (Spreid in de tijd) en gebruik actieve werkvormen zoals de Braindump of de drie herhaalvragen.
- Creëer geheugentools: Woordkaartjes, schema’s of digitale platforms zoals Quizlet en WRTS kunnen de leerling helpen om de leerstof actief te blijven oefenen. Maak deze samen in de les, oefenen samen in de les. Pas als dit werkt, kun je van leerlingen vragen om dit thuis in te zetten.
Stap 4: Toepassen – De Cruciale, Vaak Vergeten Stap
Toepassen is de stap waar de echte leerwinst behaald wordt. Hier komt de theorie tot leven. Het gaat om het gebruiken van de geleerde kennis en vaardigheden in nieuwe situaties, om zo het begrip verder te verdiepen. Helaas wordt deze stap vaak vergeten, deels door tijdsdruk en deels door de focus op toetsen en het reproduceren van kennis.
Maar toepassen is cruciaal. Want wat is leren waard als leerlingen het niet kunnen gebruiken buiten de context van de les of het boek?
Waarom wordt toepassen vaak overgeslagen?
- Tijdsgebrek: Het lijkt vaak alsof er niet genoeg tijd is om naast uitleg en herhaling ook nog de stap naar toepassen te zetten.
- Focus op toetsen: Veel toetsen richten zich voornamelijk op kennis en begrip, en niet op of leerlingen die kennis in andere situaties kunnen toepassen.
- Onvoldoende stimulans voor zelfstandig oefenen thuis: Leerlingen weten soms niet goed wat ze thuis kunnen doen om die stap te zetten, en als docent geef je mogelijk te weinig concrete handvatten.
Wat kunnen leerlingen doen om toe te passen?
Hier komt jouw rol als docent naar voren: jij kunt leerlingen, ook thuis, begeleiden in het toepassen van wat ze hebben geleerd. Het is niet genoeg om hen alleen te vertellen wat ze kunnen doen – jij kunt ze motiveren en de juiste tools geven om effectief aan de slag te gaan. Dit zijn enkele strategieën die je kunt inzetten:
- Oefenvragen geven met gericht advies
Leerlingen hebben vaak geen idee welke oefeningen hen helpen om de stof beter te begrijpen én toe te passen. Je kunt hen voorzien van gerichte opdrachten die hen uitdagen om de kennis toe te passen. Dit kunnen bijvoorbeeld eerdere oefenvragen of opgaven uit het boek zijn, maar je kunt ook nieuwe situaties schetsen waarin de stof van toepassing is. - Gebruik maken van online tools zoals Quizlet en WRTS
Tools zoals Quizlet of WRTS kunnen ontzettend behulpzaam zijn om leerlingen zelfstandig te laten oefenen. Woordkaartjes zijn bijvoorbeeld een fantastische manier om niet alleen feiten te leren, maar ook om begrippen in context te gebruiken. Je kunt uiteraard ook ‘echte’ woordkaartjes in zetten, maar soms is dit nog een stap te ver voor een leerling om mee te beginnen. - Zelfstandige oefenopdrachten en projecten Naast reguliere huiswerkopdrachten kun je leerlingen uitdagen om zelfstandig projecten te doen die hen dwingen de leerstof in een praktische context te gebruiken. Dit kan een klein project zijn, zoals een presentatie maken, een probleem oplossen of een eigen quiz ontwerpen.
- Herhaal in de les wat thuis is geoefend Als leerlingen thuis aan de slag zijn gegaan met bijvoorbeeld oefenvragen, Quizlet of een project, is het belangrijk om daar in de volgende les op terug te komen. Laat hen en elkaar laten zien wat ze hebben gedaan. Dit zorgt niet alleen voor extra motivatie, maar versterkt ook het idee dat thuis oefenen zinvol en belangrijk is.
Conclusie: Toepassen Versterkt het Leren
De vier stappen naar effectief leren zijn een krachtig raamwerk, maar zonder de laatste stap van toepassen, blijft de kennis vaak oppervlakkig. Als docent kun jij een enorme invloed uitoefenen door je leerlingen niet alleen te helpen begrijpen en onthouden, maar hen ook actief te stimuleren om de kennis toe te passen – thuis én in de klas.
Het is daarbij belangrijk dat je meer doet dan alleen advies geven: bied concrete voorbeelden. Door je rol als docent actief in te zetten en leerlingen te laten zien hoe zij hun kennis in de praktijk kunnen gebruiken, geef je hen de handvatten om echt effectief te leren.
Zo wordt leren niet alleen een doel op zich, maar een middel om de wereld beter te begrijpen en actief deel te nemen aan hun eigen leerproces.
Wil je meer verdieping in het effectief begeleiden van leerlingen? Schrijf je dan in voor onze vernieuwde masterclass “Leerresultaten boosten: word meester in je leerlingen motiveren en activeren.” op 10 of 15 oktober. Tijdens deze sessie leer je hoe je de theorie vertaalt naar concrete actie, zodat jouw leerlingen gemotiveerd effectieve manieren van leren inzetten.