In het digitale tijdperk waarin we leven, lijkt het misschien vanzelfsprekend om laptops, tablets en smartphones in te zetten voor schoolwerk. Veel scholen bieden leerlingen tegenwoordig de mogelijkheid om digitaal aantekeningen te maken en hun lessen te volgen via schermen. Maar wat als ik je vertel dat ouderwetse pen-en-papier methodes eigenlijk veel beter kunnen zijn voor het leerproces? In deze blog richten we ons op een klassieke maar effectieve leertechniek: aantekeningen maken met pen en papier.
We gaan kijken naar waarom deze methode werkt, wat wetenschappelijk onderzoek erover zegt en hoe je het eenvoudig in je lessen kunt toepassen. Als docent wil je immers dat je leerlingen op de best mogelijke manier leren. Laten we dus inzoomen op hoe aantekeningen maken met de hand het leerproces van leerlingen kan versterken.
Waarom is aantekeningen maken goed?
Aantekeningen maken is niet alleen een kwestie van opschrijven wat je hoort. Het is een actief proces waarbij leerlingen informatie filteren, structureren en samenvatten in hun eigen woorden. Dit helpt hen om de stof beter te begrijpen, verbanden te leggen en informatie vast te houden. Het gaat om méér dan alleen noteren; het is een manier om actief met de lesstof bezig te zijn.
1. Actief luisteren en verwerken
Door aantekeningen te maken, moeten leerlingen actief luisteren. Ze kunnen niet simpelweg alles opschrijven wat de docent zegt, omdat ze informatie eerst moeten verwerken om te bepalen wat belangrijk is. Dit zorgt ervoor dat ze de kern van de lesstof proberen te begrijpen. Onderzoek laat zien dat leerlingen die actief aantekeningen maken, beter in staat zijn om informatie te onthouden en te reproduceren.
2. Kritisch denken en samenvatten
Tijdens het aantekeningen maken, worden leerlingen gedwongen om kritische keuzes te maken: welke informatie is belangrijk genoeg om op te schrijven? Het proces van aantekeningen maken, zorgt ervoor dat leerlingen de kern van de stof in hun eigen woorden vastleggen, wat helpt om het materiaal dieper te begrijpen en te internaliseren. Het brein moet actief aan de slag, wat leidt tot beter begrip en langere termijn retentie van informatie.
3. Motorisch geheugen
Een ander cruciaal voordeel van aantekeningen maken met pen en papier is het motorisch geheugen. Wanneer leerlingen schrijven, worden er meer delen van het brein geactiveerd dan wanneer ze typen. Dit helpt hen om informatie beter te onthouden. Schrijven activeert de fijne motoriek, die bijdraagt aan het leerproces. Bovendien dwingt het handmatig schrijven leerlingen om langzamer te werken dan typen, wat hen de tijd geeft om na te denken over wat ze opschrijven. Dit vertraagde tempo helpt bij het beter verwerken van informatie.
Wat zeggen onderzoeken over aantekeningen maken?
Er is inmiddels een groeiende hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek die aantoont dat handgeschreven aantekeningen beter zijn voor het leren dan digitale methoden. De kern van dit argument ligt in het verschil tussen “actief” en “passief” leren.
1. Het “laptop versus pen” onderzoek van Mueller en Oppenheimer
Een van de bekendste studies op dit gebied werd uitgevoerd door Pam Mueller en Daniel Oppenheimer in 2014. In hun experimenten vergeleken zij groepen studenten die aantekeningen maakten met laptops versus degenen die dit met pen en papier deden. De resultaten waren opvallend: hoewel laptopgebruikers meer woorden opschreven (omdat ze sneller kunnen typen), bleek uit latere tests dat studenten die met de hand schreven, beter presteerden op begripsvragen. Dit komt doordat laptopgebruikers vaak letterlijk opschrijven wat de docent zegt, zonder de informatie te verwerken. Handgeschreven aantekeningen vereisen daarentegen dat leerlingen de informatie filteren en interpreteren, wat tot een dieper begrip leidt.
2. Verbeterde geheugenprestaties
Een ander onderzoek, uitgevoerd door psychologen van de Universiteit van Tokyo, wees uit dat handgeschreven aantekeningen beter worden onthouden. Leerlingen die hun aantekeningen met de hand maakten, bleken de stof na 24 uur beter te kunnen reproduceren dan leerlingen die hun aantekeningen op een computer hadden getypt. Volgens de onderzoekers creëert schrijven met de hand een “ruimtelijk geheugen”, waarbij leerlingen de informatie niet alleen inhoudelijk, maar ook visueel (op de pagina) beter kunnen onthouden. Dit zorgt voor een krachtigere herinnering aan de geleerde stof.
3. Digitale afleiding
Laptops en tablets zijn niet alleen minder effectief om inhoud te verwerken, maar kunnen ook zorgen voor afleiding. Het is verleidelijk voor leerlingen om tijdens de les even te multitasken: een snel berichtje, een blik op sociale media, of een andere applicatie openen. Dit lijkt onschuldig, maar elke onderbreking zorgt voor een verlies van concentratie en vermindert de diepgang van het leren. Aantekeningen maken met pen en papier helpt leerlingen om zich volledig te focussen op de les.
Twee praktische tips om aantekeningen maken morgen al in je les toe te passen
Nu je weet waarom handgeschreven aantekeningen maken zo belangrijk is, wil je vast weten hoe je dit in je eigen lessen kunt integreren. Hier zijn twee eenvoudige, maar effectieve tips die je direct kunt toepassen.
Tip 1: Introduceer gestructureerde aantekeningen
Niet alle leerlingen weten instinctief hoe ze goede aantekeningen moeten maken. Daarom is het belangrijk om hen hierin te begeleiden. Introduceer een eenvoudige aantekenmethode die structuur biedt, zoals de Cornell-methode. Deze methode verdeelt het papier in drie secties: een brede ruimte voor de aantekeningen zelf, een kolom aan de zijkant voor vragen of sleutelwoorden, en een ruimte onderaan voor een korte samenvatting. Dit helpt leerlingen om hun gedachten te organiseren en belangrijke concepten uit te lichten.
Leg in de les uit hoe ze deze methode kunnen gebruiken en geef een paar voorbeelden van hoe ze dit kunnen toepassen op de lesstof. Na een paar lessen zullen ze merken dat het veel gemakkelijker wordt om de stof terug te halen uit hun eigen aantekeningen. De structuur dwingt hen om actief na te denken over de belangrijkste punten, vragen te formuleren en de kern op te schrijven van wat ze hebben geleerd.
Tip 2: Maak tijd voor reflectie
Een van de grootste fouten die leerlingen kunnen maken, is dat ze hun aantekeningen klakkeloos opschrijven zonder deze later nog eens te herzien of te verwerken. Creëer aan het einde van de les een vast moment waarin leerlingen hun aantekeningen kunnen doornemen en een korte samenvatting van de belangrijkste punten schrijven. Dit hoeft niet lang te duren – vijf minuten is vaak genoeg. Door deze reflectie krijgen leerlingen de kans om de lesstof in hun eigen woorden te verankeren, wat cruciaal is voor het lange-termijn geheugen.
Een andere optie is om aan het begin van de volgende les een paar minuten in te ruimen voor een “aantekeningencheck”. Vraag leerlingen om in kleine groepjes te bespreken wat ze hebben opgeschreven en de belangrijkste punten te delen. Dit geeft hen niet alleen de kans om te reflecteren op hun eigen aantekeningen, maar biedt ook de mogelijkheid om ontbrekende informatie aan te vullen. Hier kan je verschillende werkvormen gebruiken zoals de Cornell Methode, de Braindump, een Reflectie Journaal of de Free Recall.
Conclusie: het belang van aantekeningen maken met pen en papier
Aantekeningen maken is een van de krachtigste manieren om leerlingen te helpen effectief te leren. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat schrijven met de hand bijdraagt aan een dieper begrip en een beter geheugen. Het dwingt leerlingen om informatie actief te verwerken, wat leidt tot beter begrip en lange-termijn retentie. Als docent kun je direct aan de slag met eenvoudige strategieën zoals de Cornell-methode en het inplannen van reflectiemomenten. Door deze technieken toe te passen, help je je leerlingen niet alleen om de stof beter te begrijpen, maar geef je hen ook waardevolle vaardigheden voor hun toekomstige leerproces.
Dus waarom niet morgen al beginnen? Pak pen en papier en laat je leerlingen het verschil ontdekken!
Wil je nóg meer tools en inzichten om het leerproces van je leerlingen te verbeteren? Sluit je aan bij ons LeerKracht Lab, een community speciaal voor docenten. Meld je aan voor de wachtlijst en blijf op de hoogte van nieuwe workshops en exclusieve content!