In de wereld van het onderwijs vliegen de termen je om de oren: executieve functies, zelfregulerend leren, metacognitie, en studievaardigheden. Deze concepten worden steeds vaker gebruikt om leerlingen te ondersteunen in hun leerproces, maar ze kunnen ook zorgen voor verwarring. Waar begin je als docent in deze zee van informatie? En wat werkt nou echt in de praktijk?

In deze blog duiken we in deze belangrijke termen en laten we zien hoe je, ondanks alle complexiteit, het leren voor je leerlingen praktisch, effectief en behapbaar kunt maken. Uiteindelijk gaan we de brug slaan naar vier bewezen leerstrategieën die je direct kunt inzetten in je lessen.

De Basis: Wat betekenen al die termen?

1. Executieve functies
Executieve functies zijn de denkprocessen die nodig zijn om doelgericht gedrag te vertonen. Denk aan vaardigheden zoals plannen, organiseren, zelfcontrole en het kunnen omgaan met afleidingen. Sterke executieve functies helpen leerlingen om gestructureerd te werken en hun aandacht bij de taak te houden.

2. Zelfregulerend leren
Zelfregulatie draait om het vermogen van leerlingen om hun eigen leerproces te sturen. Het omvat drie belangrijke stappen: plannen (wat ga ik leren en hoe?), monitoren (hoe gaat het leren?) en evalueren (wat kan ik verbeteren?). Leerlingen die goed zijn in zelfregulatie, weten wanneer ze extra aandacht moeten geven aan bepaalde onderwerpen en hoe ze hun eigen voortgang kunnen beoordelen.

3. Metacognitie
Metacognitie is simpel gezegd ‘leren over leren’. Het is het vermogen van leerlingen om na te denken over hoe ze denken. Ze begrijpen hun eigen sterke en zwakke punten, weten welke leerstrategieën voor hen werken en kunnen hun leerproces daarop afstemmen. Metacognitie is essentieel voor diepgaand en effectief leren.

4. Studievaardigheden
Studievaardigheden omvatten alle technieken en strategieën die leerlingen gebruiken om te leren. Dit varieert van notities maken en samenvatten tot mindmaps creëren en leerdoelen stellen. Goede studievaardigheden helpen leerlingen om informatie efficiënter te verwerken en beter te onthouden.

Hoe maak je deze concepten praktisch toepasbaar?

Hoewel bovenstaande termen belangrijk zijn voor effectief leren, kunnen ze in de praktijk lastig te vertalen zijn naar concrete acties in de klas. Veel docenten voelen zich hierdoor overweldigd en weten niet waar ze moeten beginnen. Gelukkig zijn er vier effectieve leerstrategieën die aansluiten bij deze complexe termen en eenvoudig toe te passen zijn.

De Kracht van Vier: Bewezen Leerstrategieën

1. Actief ophalen (Retrieval Practice):
In plaats van passief door aantekeningen te bladeren, is het effectiever om leerlingen actief te laten nadenken over wat ze hebben geleerd. Door zichzelf vragen te stellen en de antwoorden op te halen uit hun geheugen, versterken ze hun grip op de stof. Dit ‘graven’ in het geheugen helpt de hersenen om belangrijke informatie beter op te slaan en later gemakkelijker terug te vinden.

2. Switch en Hussel (Interleaved Practice):
Het afwisselen van verschillende onderwerpen of soorten oefeningen voorkomt dat leerlingen op de automatische piloot gaan leren. Deze strategie dwingt hen om telkens opnieuw actief na te denken en patronen te herkennen. Door vakken of opdrachten door elkaar te mixen, leren ze om flexibel te denken en de juiste kennis toe te passen in verschillende situaties.

3. Spreid in de tijd (Spaced Practice):
In plaats van alles in één keer te stampen (cramming), is het veel effectiever om de leerstof over een langere periode te verspreiden. Door regelmatig terug te keren naar eerder behandelde onderwerpen, krijgen de hersenen meer tijd om de informatie diepgaand te verwerken. Dit zorgt ervoor dat de stof niet snel vergeten wordt, maar juist duurzaam verankerd raakt.

4. Dubbel in je brein (Dual Coding):
Ons brein verwerkt informatie effectiever wanneer het via meerdere kanalen wordt aangeboden. Door tekst te combineren met beelden, zoals diagrammen, grafieken of mindmaps, kunnen leerlingen de stof beter begrijpen en onthouden. Deze dubbele representatie zorgt voor meer ‘houvast’ in het geheugen, waardoor de informatie dieper wordt opgeslagen.

Het Verband tussen Theorie en Praktijk

De vier effectieve leerstrategieën bieden een concrete uitwerking van de complexe begrippen zoals metacognitie en zelfregulerend leren. Actief herinneren helpt bij metacognitie, omdat leerlingen leren reflecteren op hun eigen kennis. 

Afwisselend oefenen traint zelfregulatie door leerlingen uit te dagen om bewust keuzes te maken in hun leerproces. Geleidelijk herhalen ondersteunt studievaardigheden en helpt bij het ontwikkelen van gedegen planningsvaardigheden. Tot slot verbetert de combinatie van woord en beeld het vermogen om complexe informatie overzichtelijk en gestructureerd vast te leggen.

Praktische Tip: Herhalen in de Praktijk met Drie Herhaalvragen

Een eenvoudige en effectieve manier om de vier leerstrategieën te integreren in je lessen, is door te starten met de werkvorm “drie herhaalvragen.” Deze techniek zorgt ervoor dat leerlingen de belangrijkste stof blijven ophalen uit hun geheugen, wat leidt tot betere verankering en begrip.

Hoe werkt het?
Begin elke les met drie herhaalvragen. De vragen zijn gericht op verschillende tijdsintervallen, zodat de leerlingen informatie van kort, middellang en langer geleden ophalen:

1. Vraag over de vorige les: Wat hebben we in de vorige les behandeld?
2. Vraag over de vorige week: Wat leerden we vorige week?
3. Vraag over de vorige maand: Wat hebben we de afgelopen maand besproken?

Zorg ervoor dat deze vragen open zijn en leerlingen actief laten nadenken. Vermijd meerkeuzevragen, want die geven leerlingen de mogelijkheid om het antwoord te herkennen in plaats van actief uit hun geheugen te halen.

Een slimme manier van herhalen:
Wanneer een vraag door meer dan 80% van de leerlingen fout wordt beantwoord, noteer je deze vraag op een kaartje en leg je het kaartje in “bak 1”. De vragen in bak 1 herhaal je vervolgens elke les. Wanneer meer dan 80% van de leerlingen de vraag goed beantwoordt, verplaats je het kaartje naar “bak 2”. De vragen in bak 2 herhaal je elke week. Zodra ook hier meer dan 80% van de leerlingen het goed doet, gaat het kaartje naar “bak 3”, waar de vragen maandelijks herhaald worden.

Door deze systematische herhaling zorg je ervoor dat cruciale kennis regelmatig opgehaald wordt en langdurig in het geheugen blijft zitten. Bovendien krijgen leerlingen de kans om fouten te corrigeren en hun begrip te verdiepen.

Wil je meer leren over effectieve leerstrategieën en hoe je deze gestructureerd en praktisch in je lessen kunt integreren? Ontdek onze Leerexpert Opleiding Niveau 1! Hier leer je niet alleen hoe je leerlingen begeleidt in plannen en leren, maar ook hoe je leerstrategieën op een laagdrempelige en concrete manier inzet in de klas.